Navigation – Plan du site

AccueilPublicationsCollection générale2015Moet hier een app voor zijn? Remm...

2015
88

Moet hier een app voor zijn? Remmende en stuwende factoren om van Brussel een “slimme” stad te maken

Should there be an app for that? Inhibiting and contributing factors to the development of a mobile smart city strategy for Brussels
Ne faudrait-il pas une application mobile pour ça ? Facteurs favorables et inhibants pour faire de Bruxelles une ville plus « intelligente »
Nils Walravens
Cet article est une traduction de :
Should there be an app for that? Inhibiting and contributing factors to the development of a mobile smart city strategy for Brussels [en]
Autre(s) traduction(s) de cet article :
Ne faudrait-il pas une application mobile pour ça ? Facteurs favorables et inhibants pour faire de Bruxelles une ville plus « intelligente » [fr]

Résumés

À l’heure actuelle, davantage de choses que de personnes sont connectées à internet, le nombre d’abonnements au haut débit mobile dépasse celui des abonnements au haut débit fixe et plus de 50 % de la population mondiale vit en milieu urbain. Les smartphones et les services et applications mobiles qu’ils exploitent sont devenus l’interface prédominante entre les citoyens et la ville dite « intelligente ». Pourtant, cette réalité pose certains problèmes aux villes et aux administrations locales confrontées à une multitude de nouveaux défis dans le cadre des services publics en pleine mutation. Cet article présente neuf facteurs défavorables et favorables constituant une première étape dans la réflexion sur ce que les villes en général, et Bruxelles en particulier, devraient concentrer leurs efforts en vue de devenir « plus intelligentes », en prenant comme point de départ la technologie mobile.

Haut de page

Texte intégral

Inleiding

1Om drie redenen was het jaar 2008 een keerpunt op het gebied van slimme steden en mobiel onderzoek. Voor het eerst (1) waren er meer mobiele dan vaste breedbandabonnementen, (2) waren er meer “dingen” dan mensen verbonden met het internet, en (3) woonde meer dan de helft van de wereldbevolking in steden [Burger, 2012; Evans, 2011; UNFPA, 2007]. Binnen deze context onderzoeken steden en lokale overheden de rol van nieuwe ICT (informatie- en communicatietechnologie) -diensten en -producten bij het verhogen van de leefkwaliteit van hun burgers; een zoektocht die vaak wordt geschaard onder het “slimme stad”-concept [zie bijvoorbeeld Hall, 2000; Joroff, 2008; Campkin & Ross, 2013].

2Deze drie verschuivingen wijzen ook op het feit dat smartphones – voorlopig – de overheersende “interface-objecten” blijken te zijn, die een groeiend aantal stedelijke taken bemiddelen en zorgen voor een primaire toegang tot de slimme stadsdiensten [Townsend, 2013; Greenfield, 2013]. Mobiele apps vormen de verbinding tussen de fysieke locatie en de virtuele informatie waaraan die kan worden gekoppeld en spelen als zodanig een hoofdrol in de evolutie naar “slimmere steden”. De experimenten van de overheid op het gebied van mobiele overheid (of m-overheid) stonden centraal in een vrij recente stroom aan vakpublicaties [zie bijv. Kushchu & Kuscu, 2003; Palka et al., 2013; Abu Thair & Abu-Shanab, 2014], die zich richten op de uitdagingen waarvoor regeringen zich in dit verband gesteld zien. De belangrijkste vragen die in dit artikel worden behandeld zijn hoe dit idee van toepassing is op het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, en welke factoren remmend of stuwend zijn voor het ontwikkelen van een succesvolle mobiele strategie om verder te gaan dan de voorzichtige stappen die momenteel worden genomen [zie bijv. BRIC, 2014] en om te evolueren naar een “slimmer” Brussel.

1. Kader en methodologie

3Om deze vragen te beantwoorden worden het concept van de slimme stad en de huidige interpretaties ervan onderzocht, gevolgd door een introductie van het theoretisch kader en de toegepaste methodologie.

1.1. Slimme steden en waardenetwerken

4De afgelopen jaren is de belangstelling van het publiek, de technologiebedrijven, academici en media voor het slimmestadconcept toegenomen, waarbij er ergens een bijna sciencefictionachtige lijn loopt tussen de bezorgdheid over controle, vrijheid en privacy [zie bijv. Hollands, 2008; Joroff, 2008; Greenfield, 2013; Townsend, 2013] en het enthousiasme over de toegenomen efficiëntie, duurzaamheid en een betere wereld met een hogere leefkwaliteit voor iedereen [zie bijv. Caragliu et al., 2009; Lindsay, 2011; IBM, 2009]. Het geven van een allesomvattende, finale definitie van de slimme stad is moeilijk, omdat projecten, opinies en initiatieven op dit gebied uiteenlopend zijn.

5Uit onderzoek blijkt dat de slimme stad op twee uiteenlopende manieren kan worden benaderd. De eerste benadering hangt een top-down dynamiek aan, vaak nauw verwant met de technologisch deterministische idee van een “controlekamer” voor de stad, die streeft naar meetbaarheid en optimalisatie [IBM, 2009]. Bepaalde vormen van deze top-down visie zijn zwaar bekritiseerd, met als voornaamste argumenten dat ze zijn ingegeven door zakelijke belangen, vragen oproepen over controle en privacy en niet noodzakelijkerwijs duurzaam zijn vanuit milieuoogpunt [Greenfield & Shepard 2007; Greenfield, 2013].

6Deze techno-deterministische of top-down standpunten worden gecontrasteerd door een meer experimenteel, bottom-up begrip van wat een slimme stad zou kunnen zijn, waarbij verandering afkomstig is van de mensen die de stad “gebruiken” [Lindsay, 2011]. Het zou echter ook onwaarschijnlijk of zelfs onhaalbaar zijn om louter te vertrouwen op bottom-up processen, omdat burgers niet uit hun bredere stedelijke context worden gehaald [Hamdi, 2004; Berg, 2012].

7Daar “verandering zelden voortkomt uit loutere top-down of bottom-up systemen en processen” [Shepard & Simeti, 2013], werd een meer genuanceerde interpretatie geopperd, een combinatie van top-down en bottom-up benaderingen die de slimme stad voorstelt als een platform dat de collectieve (lokale) intelligentie bevordert van alle betrokken stakeholders [Campkin & Ross, 2013]. Dit betekent dat de stad wordt beschouwd als een lokaal innovatieplatform; dat wil zeggen een ontmoetingsplaats waar de publieke sector, private belangen en burgers kunnen samenkomen om nieuwe waarde te genereren en om met elkaar samen te werken en te innoveren. Gegeven het feit dat smartphones (voorlopig) worden beschouwd als een belangrijke schakel in het beantwoorden van slimme staduitdagingen [Townsend, 2013; Greenfield, 2013], is de rol van de stad als platform van bijzonder belang. Alle stakeholders moeten erbij worden betrokken om nuttige en succesvolle applicaties te creëren in een complexe stedelijke context.

8In die zin wordt de stad gezien als een stakeholder die een waardetoevoegende rol opneemt binnen het complexe waardenetwerk dat een mobiele dienst opmaakt. Waardenetwerken bestaan uit stakeholders, rollen en relaties die een strategische pasvorm moeten hebben [Stabell & Fjeldstad, 1998] om waardevol te zijn (d.w.z. innovatieve mobiele apps) voor eindgebruikers [Jullien, 2004; Chesbrough, 2006]. Deze operationalisering van het waardenetwerk en het opnemen van overheidsinstellingen zoals voorgesteld door Walravens & Ballon [2013] worden gebruikt als richtlijnen voor het verzamelen en analyseren van gegevens binnen zowel een theoretisch als methodologisch kader (zie ook Tabel 3).

1.2. Het verzamelen van data

9In het voorjaar van 2013 en 2014 vonden 22 semi-gestructureerde expertinterviews plaats met vertegenwoordigers uit verschillende steden, van overheidsdiensten, ontwikkelaars en andere belangengroepen die actief zijn in het mobiele applicatie-ecosysteem (Tabel 1).

Tabel 1. Overzicht van semi-gestructureerde interviews

Tabel 1. Overzicht van semi-gestructureerde interviews

10Semi-gestructureerde interviews bieden flexibiliteit, omdat onderwerpslijsten niet strikt hoeven te worden gevolgd en kunnen worden aangepast aan de expertise of de kwesties die tijdens het gesprek aan bod komen [Rathbun, 2008]. Natuurlijk is het verzamelen van data afhankelijk van de wil van de geïnterviewde, en ook de omstandigheden waaronder het gesprek plaatsvindt kunnen van invloed zijn (zoals locatie, tijdsbeperkingen, enz.) [Rathbun, 2008]. Na verschillende pogingen was MIVB-STIB de enige Brusselse partij met een mobiele app die niet wilde deelnemen aan de interviewrondes. Om dit hiaat op te vullen werden beleidsdocumenten zoals het ICT-plan van het Brussels Gewest en het witboek van het Centrum voor Informatica voor het Brussels Gewest (CIBG) 2014 geanalyseerd. Het materiaal dient als input inzake de huidige staat van het mobiele dienstenbeleid in het Brussels Gewest en in het land, en er wordt doorheen dit artikel naar verwezen, door middel van citaten of anderszins. Het hierboven geïntroduceerde businessmodel matrix werd gebruikt tijdens de interviews om de onderwerpslijsten samen te stellen en de analyse ervan te structureren.

11Naast de literatuurstudie, de analyse van beleidsnota’s en de expertinterviews werden er statistische gegevens verzameld over alle beschikbare Brusselse mobiele apps (een momentopname van de situatie in oktober 2013 van zowel commerciële apps als door de overheid ontwikkelde apps). De twee belangrijkste bronnen waren de App Store en Google Play Store, aangezien iOS en Android op dat moment 98% van het aandeel in de mobiele OS-markt in België vertegenwoordigden [HowWeBrowse, 2013]. Uit elke bron werden de resultaten die betrekking hadden op Brussel gefilterd, waarbij de naam van de stad in vier talen (Engels, Frans, Nederlands en Duits) werd gebruikt. Na het verwijderen van irrelevante apps uit de database bleef er een lijst van 185 aan Brussel gerelateerde apps over in de App Store en 136 apps op Google Play. Het theoretisch kader en de parameters van de businessmodel matrix (Tabel 3) werden gebruikt om relevante en indicatieve parameters in de (relatief) grote dataset te identificeren en het gewicht of het belang van bepaalde kenmerken van de apps te evalueren. Deze statistische gegevens, gecombineerd met de documentenanalyse en expertinterviews, zal ons zowel een algemeen als gedetailleerd overzicht geven van het bijbehorende app-landschap in de stad en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Vanuit de verzamelde data en de gedetailleerde analyse van internationale stedelijke mobiele apps in Walravens & Ballon [2013] willen we een set opstellen van remmende en stuwende factoren voor een succesvolle mobiele app-strategie We zullen eerst even kijken naar het huidige ICT- en mobiele beleid in de Stad en het Gewest.

2. De Stad en het Gewest van Brussel

2.1. Context

12Het Gewest, de Stad en de gemeenten hebben allemaal bevoegdheden met betrekking tot ICT: de Stad en de gemeenten zijn bijvoorbeeld verantwoordelijk voor hun eigen websites en onlinediensten die zij willen aanbieden aan hun burgers (bijvoorbeeld sociale mediacommunicatie), maar gemeenten kunnen er ook voor kiezen om een aantal van de ICT-diensten van het Gewest te gebruiken (bijv. IRISbox). Van open data wordt ook gebruikgemaakt op een niet-gecoördineerde wijze, waarbij GIS-gegevens worden beheerd en opengesteld door het Centrum voor Informatica voor het Brusselse Gewest (CIBG), terwijl de meer typerende datasets (bijvoorbeeld geldautomaten, openbare toiletten, etc.) onder de verantwoordelijkheid van de gemeenten vallen, en, in het geval van de Stad Brussel, worden opengesteld door GIAL (Centre de Gestion Informatique des Administrations Locales), een non-profit organisatie die ICT-diensten verleent aan lokale besturen. Deze verdeling van bevoegdheden en het aanbod van diensten kan de ontwikkeling van een gemeenschappelijk beleid tot een uitdaging te maken.

13Hoewel Brussel bekendstaat om veel van haar positieve en negatieve facetten en heel goed scoort op het gebied van concurrentievermogen, wordt ze over het algemeen niet beschouwd als een slimme stad en meestal scoort ze zeer laag – of is ze zelfs in het geheel niet aanwezig – in diverse slimmestadrangordes en indexen [bijv. Cohen, 2012; Ericsson, 2013; GSMA, 2013; IBM, 2009]. Hoewel er een regionaal ICT-beleid is voor de periode 2010‑2014, ontbreekt het aan een integrale visie op mobiele diensten en lukt het in sommige gevallen niet om beloften gestand te doen.

14Hoewel er bepaalde kwesties en vragen aan de orde moeten worden gesteld (bijvoorbeeld wat betreft ICT-uitgaven voor Hillenius, 2013 of de voortdurende evenwichtsoefening tussen Über en de taxibedrijven), neemt het Gewest ook positieve initiatieven op het gebied van mobiele diensten, zoals het lanceren van projecten als FixMyStreet Brussel. Die zullen eveneens worden geanalyseerd om er een reeks van stuwende en remmende factoren uit af te leiden. In wat volgt zullen we kort inzoomen op wat er momenteel beschikbaar is aan mobiele apps die aan Brussel gerelateerd zijn.

2.2. Het Brusselse app-landschap

15Op basis van de gegevens uit de app stores werpt deze paragraaf een blik op de huidige status van het Brusselse app-landschap. iOS is het grootste platform, met 58% van de Brusselse apps die beschikbaar zijn voor iOS en 42% voor Android. In het geval van Brussel waren 31 van de in totaal 321 apps beschikbaar voor zowel iOS als Android, wat neerkomt op iets minder dan 10%. Het Gewest en de Stad Brussel lijken er de voorkeur aan te geven om apps voor beide platforms aan te bieden, waarmee ze effectief 98% van alle mobiele besturingssystemen in België dekken.

1662% van de aan Brussels gerelateerde iOS-apps zijn gratis verkrijgbaar. 10% van de apps kost € 0,89, wat de laagst mogelijke prijsstelling in de App Store is. 7% is verkrijgbaar voor € 1,79, 9% voor € 2,69, 7% voor € 4,49 en er zijn slechts twee apps met de hoogste prijs van alle Brusselse apps: € 5,49. Er kan geen bepaald thema worden gekoppeld aan de duurste apps, anders dan dat ze meer gedetailleerde informatie verschaffen of dat ze specifieke mogelijkheden bieden (bijv. audiogidsen of een stadsspel). Omdat er een langere traditie van gratis apps van Google Play is geweest, waren slechts 15% van de beschikbare Brusselse apps verkrijgbaar voor een vergoeding.

17Het is moeilijk om het slagingspercentage van de Brusselse applicaties uit de App Store en Google Play te meten: Apple geeft niet het aantal downloads voor elke app aan, en voor Google Play is de enige maatstaf voor succes of het gebruik een indicatie van downloads binnen vrij brede marges (bijv. 5 000‑10 000 of 100 000‑500 000). Hoewel het een schatting betreft, is het interessant om op te merken dat de mobiele app voor de MIVB, de Brusselse maatschappij voor openbaar vervoer, slechts een van de drie aan Brussel gerelateerde apps is die minstens 100 000 keer gedownload is. “Reizen” en “vervoer” zijn veruit de meest populaire categorieën (in combinatie 62%). Er zijn geen officiële statistieken wat betreft de omvang van de Brusselse of Belgische app-economie, maar de beste poging komt van ICT-belangengroep Agoria, die schat dat 1 000 ontwikkelaars momenteel actief zijn in België, een groei van 27% ten opzichte van 2013 [Konings, 2014]. Statistieken over de herkomst van de ontwikkelaars die Brusselse apps creëren zijn evenmin beschikbaar, maar uit een steekproef van de database blijkt dat een aanzienlijk deel niet uit Brussel of België komt en dat veel van de beschikbare apps van twijfelachtige kwaliteit zijn. Het is belangrijk om te vermelden dat de vanuit Brussel opererende mobiele softwareontwikkelaars worden ondersteund door het software.brussels cluster, waartoe onder meer bedrijven behoren als Tapptic, Appsolution en Movify.

2.3. Officiële Brusselse apps

18Het aantal officiële apps van de Stad Brussel, het Gewest of een van de instellingen is beperkt. Tabel 2 geeft een overzicht van de officiële apps voor Brussel. Al deze apps zijn gratis verkrijgbaar, zonder dat in-app aankopen vereist of mogelijk zijn.

Tabel 2. Overzicht van publiek ontwikkelde Brusselse apps

Tabel 2. Overzicht van publiek ontwikkelde Brusselse apps

19De be.brussels app geldt voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en biedt een kaart met bezienswaardigheden en nuttige telefoonnummers, evenals directe toegang tot social media streams van het Gewest. Brussel Gardens werd gemaakt door Leefmilieu Brussel, een van de overheidsinstanties van het Gewest die verantwoordelijk is voor onderzoek, monitoring en beheer van lucht, water, bodem, afval, natuur (groene ruimten en biodiversiteit), enzovoort. De app geeft een overzicht van de groene ruimten en hun toepassingen in het Gewest, evenals informatie over de geschiedenis van de groene ruimten, hun bijzondere kenmerken (geklasseerde site, natuurreservaat, archeologische site, enz.), en het behoud van planten en dieren die daar te vinden zijn. Dezelfde overheidsinstantie ontwikkelde ook met enige mate van succes een applicatie met recepten die seizoensgebonden groenten en fruit belicht (Didion, 2014). De Stad Brussel-app heeft alleen betrekking op de gemeente Brussel en werd ontwikkeld door GIAL (zie hierboven). Het verschaft nieuws, links naar informatie over het openbaar vervoer, contactgegevens van overheidsdiensten van de stad, links naar social media streams van de stad en een kaart met interessante locaties. Het hierboven al genoemde FixMyStreet Brussel is de lokale implementatie van de bekende dienst voor probleemrapportage, voor het eerst ontwikkeld in het Verenigd Koninkrijk (Auquière, 2013). Hiermee kunnen burgers problemen melden met betrekking tot het straatmeubilair of de openbare ruimte, maar in het Brussels Gewest is dit beperkt tot kuilen, slecht wegdek of ontbrekende wegmarkeringen, hoewel de functionaliteit ervan geleidelijk wordt uitgebreid. De MIVB mobiel is de officiële app van de Brusselse openbare vervoersmaatschappij en stelt gebruikers in staat om real-time vertrektijden en de dienstregeling van MIVB-haltes te raadplegen. De laatste officiële app is Visit Brussels van het toeristisch communicatieagentschap van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Deze app brengt allerlei toeristische informatie samen en biedt een stadsgids aan.

20Van elke casus, waaronder die in Walravens & Ballon [2013], werden alle parameters van de uitgebreide businessmodel matrix in Tabel 3 gedetailleerd besproken, en leverde elke analyse meer input voor de ontwikkeling van een set van remmende en stuwende factoren die in de volgende paragraaf zullen worden geïntroduceerd.

3. Remmende en stuwende factoren

21Deze paragraaf presenteert de remmende en stuwende factoren die verband houden met de succesvolle creatie, distributie en/of het gebruik van mobiele diensten in een stedelijke context. Deze factoren zijn afgeleid uit de conclusies van de hierboven kort beschreven casussen en worden begeleid door de parameters van de uitgebreide businessmodel matrix Walravens [2012] (zie tabel 3). Er wordt geen strikt onderscheid gemaakt tussen remmende en stuwende factoren: deze paragrafen beschrijven hoe bepaalde factoren onder verschillende omstandigheden in het voordeel of nadeel kunnen werken van een succesvolle mobiele visie voor een stad of lokale overheidsorganisatie.

Tabel 3. Uitgebreide businessmodel matrix, met publieke parameters

Tabel 3. Uitgebreide businessmodel matrix, met publieke parameters

Bron: Walravens & Ballon, 2013

3.1. Functionaliteit – gebruikers[eisen]onderzoek

22De rol van de gebruiker in het ecosysteem van mobiele diensten verandert, onder andere door de invloed van sociale media [Dörk & Molteyne, 2011]. Behalve dat ze over steeds meer directe communicatiemiddelen beschikken, worden eindgebruikers steeds vaker eerder in het ontwerpproces van nieuwe diensten betrokken, met behulp van innovatieve methoden, bijv. in een Living Lab-omgeving of in een openinnovatieomgeving [Schuurman et al., 2012]. Dit is vooral van belang bij de mobiele dienstenontwikkeling. Hoewel er soms wordt gepleit voor een zachte lancering van digitale diensten (of een “minimaal levensvatbaar product”), hebben eindgebruikers van mobiele apps slechts weinig geduld: app-ontwikkelaars krijgen eigenlijk maar één kans om gebruikers te engageren, omdat het zeer gemakkelijk is om apps te downloaden en deze weer snel worden vergeten wanneer ze geen echte waarde toevoegen.

“Je probeert een app één keer en als het dan niet werkt, ben je af. […] Het is voor het eerst in de marketing dat dit zo moeilijk is. Je krijgt maar één kans om een eerste indruk te maken, en dit gaat zeker op voor apps” (Vermeulen, 2013).

Naast het daadwerkelijke gebruik van de app moet het nut ervan worden geëvalueerd in de ideevorming en het ontwikkelingsproces. Deze aanpak is in lijn met de visie van de stad als lokaal innovatieplatform, en universiteiten en de lokale onderzoeksgemeenschap kunnen hierin zeker een rol spelen en waar nodig hulp bieden om ervoor te zorgen dat de investeringen niet voor niets zijn geweest.

3.2. Interne veranderingsagenten

23Een tweede belangrijke factor in het potentiële succes van de mobiele stadsdiensten is de rol van de interne veranderingsagenten. Deze term komt uit het veranderingsmanagement en de bedrijfsliteratuur en verwijst meestal naar de rol van managers in de herstructurering van organisaties [Pathak, 2010; Hartley et al., 1997]. In ons gebruik van deze factor verwijzen we naar een verschuiving in de cultuur of mentaliteit wanneer het gaat om digitale of mobiele initiatieven, en het brengen of promoten van deze boodschap. Dit is met name van belang bij publieke diensteninstellingen, waarin de doelen veelomvattender (holistisch), kwalitatiever en politieker zijn dan elders, en de rol van interne veranderingsagenten iets kan verschillen in vergelijking tot commerciële activiteiten [Hartley et al., 1997]. Behalve een visie op mobiele diensten in het stadsbeheer of op politiek niveau is er een groot potentieel voor de juiste enthousiaste mensen op de juiste plaatsen.

“Deze hele beweging [van open data] wordt als zeer bottom-up gekenschetst, maar wanneer je niet beschikt over een chief executive [in de stad] die dit ondersteunt, zal het waarschijnlijk niet werken” (Tolva, 2013).

De betrokkenheid van interne veranderingsagenten kan dus een krachtige factor zijn die niet altijd even gemakkelijk te genereren of bevorderen is.

3.3. Organisatie en politieke visie

24De organisatiestructuur van een lokale overheid en de verschillende bestuurslagen waaruit die bestaat kan zowel een remmende als stuwende factor zijn. Zoals hierboven toegelicht maken de verschillende bestuurslagen van de regio Brussel, met het Gewest, de stad en de 19 gemeenten en hun deels overlappende bevoegdheden en de vele niveaus van besluitvorming, het erg moeilijk om succesvol holistische projecten te initiëren die verband houden met digitale of mobiele diensten. Deze gelede organisatiestructuur (of liever gezegd: deze combinatie van verschillende structuren) kan echter ook enkele voordelen met zich meebrengen: het staat de regionale afdelingen bijvoorbeeld toe om hun eigen initiatieven te nemen, zonder dat processen langer hoeven te duren vanwege het verkrijgen van goedkeuring (bijv. Brussel Gardens). In elk geval zijn coördinatie en communicatie kritische elementen, en de casus van FixMyStreet Brussel toont aan dat zo’n inspanning inderdaad mogelijk is, maar niet gemakkelijk. “De problemen zijn zelden van technische aard. De grootste uitdaging is het veranderingsmanagement dat erachter zit” (Auquière, 2013). Dit moet worden aangevuld door een politieke visie die met toezicht op de uitvoering ervan moet worden opgevolgd, om versplinterde initiatieven te voorkomen (zie de aanpak van het lokale innovatieplatform). Het formuleren en ondersteunen van een duidelijke visie is een cruciaal aspect voor een succesvolle slimme stadstrategie. Het leidt ook tot de vraag of een stad nog wel specifieke applicaties moet maken of althans in welke gevallen zij dat moet doen.

“De vraag is niet of een stad mobiel moet worden. De vraag is: wat kan een stad beter mobiel dan op een ander scherm doen voor haar burgers? En dat moet ze dan doen.” (Vermeulen, 2013).

3.4. Padafhankelijkheid

25De (technische) keuzes die door de lokale organisatie in het verleden zijn gemaakt bepalen op welk pad men zich bevindt en hoe makkelijk of moeilijk het is om een mobiel perspectief toe te voegen. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn voor de infrastructuur, wanneer er voor bepaalde technologieën is gekozen die zich moeilijk lenen voor een mobiele interface, of wanneer een bestaand contentmanagementsysteem (CMS) moet worden aangepast om toegang te krijgen tot mobiele apparaten.

“We hebben besloten om ons CMS niet alleen te koppelen aan websites, maar ook aan mobiele apps, zodat er slechts één centraal toegangspunt is” (Andries, 2013).

Een belangrijke potentieel remmende factor is ook de inefficiëntie van en de kosten voor het overschakelen naar een andere technologie [Liebowitz & Margolis, 2000]. Een lokale overheid kan een visie ontwikkelen op mobiele diensten om delen van stedelijke uitdagingen aan te gaan, maar wordt beperkt tot pragmatische oplossingen door beslissingen die in het verleden werden genomen en die moeilijk tenietgedaan kunnen worden.

3.5. Openstellen

26Dit artikel heeft in een aantal gevallen gewezen op het potentiële belang van open data en het bieden van ondersteuning aan ontwikkelaars die apps en diensten voor de stad creëren. Het wordt steeds meer gemeengoed en aanvaard dat de komende jaren open data de kern van de digitale strategie van de steden zal zijn, waarbij een “open standaard” het motto wordt.

“Voor het grootste gedeelte hebben we de app-ontwikkeling naar de uithoeken van het bestuur geduwd. Dat is zowel een verklaring over de beschikbare middelen als een bevestiging dat vrijwilligers en de private sector waarschijnlijk sneller zullen innoveren en zulks ongetwijfeld op een schaal die de overheid niet kan evenaren. Dus feitelijk creëren we niet veel van onze eigen apps. We steken onze energie in het verkrijgen van de grondstoffen voor het maken van applicaties […] We bieden de infrastructuur voor innovatie en ontwikkeling.” (Tolva, 2013).

27De manier waarop datasets worden opengesteld en ontwikkelaars worden aangemoedigd en gesteund in het proces blijkt een bepalende factor in het succes van open data-initiatieven [Summers 2010; Colpaert, 2013]. De licenties ten behoeve van het reguleren van datagebruik vereisen eveneens aandacht, omdat ongelijksoortige licenties het combineren van bepaalde datasets verbieden, bijvoorbeeld degene die zijn verleend door verschillende instanties of niveaus van de overheid. De opendata-aanpak in de Stad en het Gewest Brussel kan baat hebben bij meer coördinatie en visie dan hetgeen momenteel wordt voorgesteld [zie bijv. BRIC, 2014]. Het openstellen van data kan dus een zeer krachtige stuwende factor zijn voor een bloeiende app-economie in een stad, maar het moet heel zorgvuldig worden gehanteerd, gestimuleerd en ondersteund om effectief rendement te genereren.

3.6. Samenwerkingsmodel

28De wijze waarop de samenwerking tussen de verschillende stakeholders in een mobiele dienstinitiatief is opgezet, geformaliseerd en uitgevoerd kan ook een remmende of stuwende rol spelen. Publiek-private partnerschappen zijn een typisch voorbeeld van zo’n samenwerkingsmodel. In het licht van de veranderende rol van de gebruiker is de term PPPP ook gemunt om te verwijzen naar publiek-private partnerschappen van mensen, wat aan de gebruiker een prominentere rol verleent. In gevallen waarbij een dergelijke samenwerking met burgers wordt geformaliseerd en hun inbreng een integraal onderdeel vormt van de ideevorming, creatie, lancering en promotie van een mobiele stad dienstinitiatief, kan de kans op succes groter zijn. Het samenwerkingsmodel kan dus worden beschouwd als een stuwende factor. Lokale overheden moeten extra voorzichtig en kritisch zijn bij overheidsopdrachten en bij het besluit met welke bedrijven ze relaties willen aangaan en onder welke voorwaarden dat gebeurt, om zo de balans tussen zakelijke belangen en publieke waarde te kunnen beschermen.

3.7. Promotie

29Het moet duidelijk zijn dat promotie en communicatie van essentieel belang zijn bij het mogelijke gebruik van een nieuwe mobiele dienst voor burgers. Het adagium van “bouw en ze zullen komen” is al vaak weerlegd, en in zo’n geval is een heldere communicatie over wat een bepaalde dienst voor burgers kan toevoegen cruciaal. In de kern moet er een stedelijke uitdaging zijn die (deels) kan worden aangegaan met een kwalitatieve mobiele dienst in plaats van een marketingtrucje dat de “slimheid” van een stad toont (behoudens misschien apps met een stadsmarketingdoeleinde). Wanneer een stedelijke app, waarvan steden graag willen dat die wordt gebruikt door burgers, een specifieke publieke waarde heeft is het een uitdaging om op te vallen in de huidige overvloed aan apps.

“Ik stopte met het ontwikkelen van apps, omdat er gewoon te veel van waren. Toen ik de app lanceerde waren er misschien vijf andere apps. Na ongeveer drie maanden waren het er meer dan 50. Het was geen branche meer waarin er geld werd verdiend. […] Ik denk niet dat je er nog van kunt leven, de markt is te verzadigd. Ik denk dat dat geldt voor apps in het algemeen. (Wise, 2014).

3.8. Rendement

30Een steeds terugkerende vraag – in het bijzonder in tijden van economische recessie en wanneer er gestreefd wordt naar efficiëntie – luidt wat voor steden de return on investment is, zowel in financiële als in andere zin. Op een soortgelijke manier is ook het openstellen van data ter discussie gesteld, en het onderzoek naar de potentiële waarde ervan staat nog in de kinderschoenen. Zeer recent evalueerde Transport for Londen hun open dataproject, volgens dezelfde protocollen die zij gebruiken bij de evaluatie van vervoersprojecten, en zij ontdekten dat ongeveer 500 apps werden ontwikkeld met behulp van hun real-time open data, 5 000 mensen daardoor indirect werkzaam waren en het project een rendement behaalde van 58:1. Dit betekende dat van elke Britse Pond die de organisatie investeerde er een rendement was van £ 58 (het minimaal verwachte rendement is 1.4:1) [Stott, 2014]. Misschien wel het belangrijkste gevolg daarvan was dat Transport for London stopte met de ontwikkeling van haar eigen apps.

31De ontwikkeling van meeteenheden en evaluatieprotocollen is in dit verband de sleutel. Er zijn meerdere doelen waarvoor kwantificeerbare KPI’s kunnen worden vastgesteld, en die kunnen worden beschreven voordat een app of dienst wordt gelanceerd en die na afloop kunnen worden gemeten. In andere gevallen en, bijvoorbeeld, in het licht van experimenten en het bereiken van moeilijk te kwantificeren doelen, kan of hoeft er geen onmiddellijk rendement te worden gedefinieerd. De belangrijkste informatie over de vraag of het rendement van openbare investeringen kan worden beschouwd als een stuwende of remmende factor kan worden verkregen door een en ander tijdens de ideeënfase van een initiatief voor een mobiele dienst te bespreken en om in sommige gevallen (bijvoorbeeld een betere openbare dienstverlening) ook andere relevante effecten in ogenschouw te nemen dan alleen het onmiddellijke financiële rendement.

“Het grootste rendement dat we verwachten van een mobiele dienst is tijdwinst voor de burgers, tijdwinst voor de organisatie en haar ambtenaren, evenals een betere, meer nabije of directe manier van communiceren met onze doelgroepen.” (Andries, 2013).

3.9. Context

32Als laatste en misschien samenvattende punt wordt het belang van onvoorspelbare en contextuele factoren gemarkeerd. Contextuele factoren zoals timing, onverwachte concurrentie van de app stores, positieve berichtgeving in de media, enzovoorts, kunnen allemaal een remmende of stuwende werking hebben bij een succesvolle invoering van een mobiele app of dienst. Met sommige factoren kan worden bemiddeld of er mee rekening worden gehouden, maar andere zullen ongrijpbaar blijven. In het laatste geval is het belangrijk dat de organisatiestructuur of degene die met het initiatief belast is flexibel is, zich snel kan aanpassen en een reactie kan formuleren op onvoorziene omstandigheden.

Conclusie

33In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de stuwende en remmende factoren bij een succesvolle mobiele applicatiestrategie voor stedelijke gebieden, waarbij de Brusselse context in het bijzonder wordt onderzocht. Op basis van de premisse dat geavanceerde mobiele diensten en applicaties een belangrijk onderdeel vormen van een toekomstbestendige stad, begonnen we met het markeren van de potentiële en uiteenlopende benaderingen van wat een slimme stad zou kunnen zijn en bepleitten we een focus voor de stad als een lokaal innovatieplatform, die een verbindende rol speelt tussen de betrokken stakeholders. Na een statistische analyse van Brusselse apps op de iTunes- en Google Play-markt, werpt het onderzoek een eerste blik op de soorten, de populariteit en het aantal beschikbare Brusselse apps. Daarna complementeerden expertinterviews deze data om bepaalde relaties en gevoeligheden beter te begrijpen. Op basis van deze input en de analyse van officiële Brusselse applicaties wordt een aantal remmende en stuwende factoren voorgesteld ten behoeve van een succesvolle mobiele strategie voor lokale overheden.

34De belangrijkste beperkingen van dit artikel schuilen in het verzamelen van data en de analysefase van het onderzoek. Het uitfilteren van de iTunes App Store en Google Play biedt slechts beperkt inzicht in sommige van de daar gevonden apps (bijv. het exacte aantal downloads, het daadwerkelijke gebruik, taal, waardering, enz.). Een andere beperking houdt verband met de basis van de oorspronkelijke businessmodel matrix die voornamelijk de relaties tussen actoren in waardenetwerken exploreert en die geen interne organisatorische zaken gedetailleerd onderzoekt. In die zin zouden dit kader en deze aanpak minder geschikt zijn voor het evalueren van interne organisatorische processen. Het werk toont onmiskenbaar een strategisch perspectief en heeft tot doel de mogelijke rollen tussen de stad en het netwerk van de omringende stakeholders uit te leggen. Een laatste beperking zit in de gekozen casussen: door de voortdurende veranderingen in deze sector worden sommige mobiele initiatieven snel groot, terwijl andere met dezelfde snelheid weer verdwijnen.

35Wat deze casussen wél aantonen is dat het moeilijk is om de rol van de stad als lokaal innovatieplatform scherp te stellen. FixMyStreet is het enige geval in Brussel dat in de buurt komt, en in de kern een middellange- tot langetermijnstrategie laat zien. Het is dan ook een schoolvoorbeeld van hoe een slimme staduitdaging kan worden aangegaan door middel van een kwalitatieve mobiele applicatie die goed doordacht is en burgerparticipatie mogelijk maakt. In antwoord op de vraag in de inleiding is onze conclusie dat Brussel voorzichtige stappen neemt wat betreft mobiele apps, en dat deze behoedzaamheid voor het grootste deel kan worden verklaard door de institutionele complexiteit van de regio met het (huidige) ontbreken van één mobiele strategie tot gevolg. Toch kan Brussel leren van de toenemende volwassenheid in de mobiele (overheid) apps-sector en het potentieel ervan benutten met een sprongsgewijze vooruitgang op dit gebied. Om dit te realiseren en zich te kunnen bestempelen als “slimmer” dan voorheen zou een goed gedefinieerde contactpersoon of instelling een geïntegreerde en open-minded benadering van mobiele apps naar voren moeten schuiven, waarbij alle relevante stakeholders in de stad moeten worden betrokken bij de oprichting van een lokaal innovatieplatform.

Haut de page

Bibliographie

ABU THAIR, H. & ABU-SHANAB, E., 2014. Mobile Government Services. In: International Journal of Technology Diffusion. Vol. 5, nr. 1, 9 p.

BALLON, P., 2009. Control and Value in Mobile Communications. PhD thesis, Vrije Universiteit Brussel, België.

BERG, N., 2012. The Official Guide to Tactical Urbanism. In: The Atlantic Cities, 2 maart.

BRIC, 2014. Witboek 2014‑2019. Brussel, april.

BURGER, A., 2012. ITU Finds Two Times More Mobile Than Fixed Broadband Subscribers. ITU, 15 oktober.

CABINET MINISTER BRIGITTE GROUWELS, 2012. Beleidsplan Informatica 2010‑2014: Brussel: Een Pragmatische Ambitie. Brussel.

CAMPKIN, B. & ROSS, R. (ed.), 2013. Future & Smart Cities. Londen: UCL Urban Laboratory.

CARAGLIU, A., DEL BO, C. & NIJKAMP, P., 2009. Smart Cities in Europe. In: Proceedings of the 3rd Central European Conference on Regional Science (CERS). 7‑9 oktober, Kosice, Slowakije.

CHESBROUGH, H., 2006. Open Business Models: How to Thrive in the New Innovation Landscape. Boston, Massachusetts: Harvard Business School Press.

COHEN, B., 2012. The Top 10 Smart Cities on the Planet. Co.EXIST, 11 januari.

COLPAERT, P., 2013. The Five Stars of Open Data Portals. Internal presentation. iMinds, Gent, 17 oktober.

DÖRK, M. & MOLTEYNE, D., 2011. Urban Co-Creation: Envisioning New Digital Tools for Activism and Experimentation in the City. In: Proceedings of the CHI Conference. 7‑12 mei, Vancouver, Canada.

ERICSSON, 2013. Networked Society City Index. Research Report, Ericsson.

EVANS, D., 2011. The Internet of Things. In: Cisco Blogs. 15 juli. http://blogs.cisco.com/diversity/the-internet-of-things-infographic/ (geraadpleegd op 21 augustus 2014)

GREENFIELD, A., 2013. The City is Here for You to Use. In: Wired. 5 februari.

GREENFIELD, A. & SHEPARD, M., 2007. Urban computing and its discontents. New York, N.Y.: Architectural League of New York.

GSMA, 2013. Smart Cities. Mobile Industry Report. GSMA.

HALL, R., 2000. The Vision of a Smart City. In: Proceedings of the 2nd International Life Extension Technology Workshop. 28 september, Parijs, Frankrijk.

HAMDI, N., 2004. Small Change: About the Art of Practice and the Limits of Planning in Cities. Londen: Routledge, 184 p.

HARTLEY, J., BENINGTON, J. & BINNS, P., 1997. Researching the Role of Internal-change Agents in the Management of Organizational Change. In: British Journal of Management. Vol. 8, pp. 61‑73.

HILLENIUS, G., 2013. Jurisdiction Stops Brussels Region from Sharing FixMyStreet. Joinup, Europese Commissie, 14 juni.

HOLLANDS, R., 2008. Will the real smart city please stand up?. In: City. Vol. 12, nr. 3, pp. 303–320.

IBM, 2009. How Smart Is Your City?. IBM Institute for Business Value, Executive Report.

JOROFF, M., 2008. Reshaping the Cities of the 21st Century. MIT School of Architecture and Planning.

JULLIEN, B., 2004. Two-Sided Markets and Electronic Intermediation. IDEI Working Paper 295. Institut d'Économie Industrielle, Toulouse, Frankrijk.

KONINGS, R., 2014. Belgische app-ontwikkelaars ondertekenen eTIC-charter voor mobiele applicaties. Agoria, persbericht, 14 mei.

KUSHCHU, I. & KUSCU, H., 2003. From E-Government to M-Government: Facing the Inevitable. In: Proceedings of the European Conference on E-Government. Trinity College, Dublin.

LIEBOWITZ, S. & MARGOLIS, S., 2000. Path Dependence. In: BOUCKAERT, B. & DE GEEST, G. (ed.) Encyclopaedia of Economics. Vol. 1, Cheltenham: Edward Elgar, pp. 981‑998.

LINDSAY, G., 2011. Not-So-Smart Cities. New York Times, 24 september.

PALKA, W., JURISCH, M., SCHRIEBER, V., WOLF, P. & KRCMAR, H., 2013. Mobile Government, Quo Vadis? Opportunities and Risks of Mobile E-Government Services. In: Proceedings of the International Conference on Mobile Business. Berlijn.

PATHAK, H., 2012. Organisational Change. Pearson Education, 388 p.

RATHBUN, B., 2008. Interviewing and qualitative field methods: pragmatism and practicalities. In: Steffensmeier, J.M. & Collier, D. (ed.). The Oxford Handbook of Political Methodology. Oxford: Oxford University Press, pp. 685‑701.

SCHUURMAN, D., BACCARNE, B., DE MAREZ, L. & MECHANT, P., 2012. Smart Ideas for Smart Cities: Investigating Crowdsourcing for Generating and Selecting Ideas for ICT Innovation in a City Context. In: Journal for Theoretical and applied Electronic Commerce Research. Vol. 7, nr. 3, pp. 49‑62.

SHEPARD, M. & SIMETI, A., 2013. What’s So Smart About the Smart Citizen?. In: HEMMENT, D. & TOWNSEND, A. (ed.). Smart Citizens. Manchester: FutureEverything Publications.

STABELL, C. & FJELDSTAD, O., 1998. Configuring Value for Competitive Advantage. In: Strategic Management Journal. Vol. 19, nr. 5, pp. 413‑437.

STOTT, A., 2014. How to get your open data used. Presentatie tijdens de Data Days, 19 februari, Gent, België.

SUMMERS, E., 2010. The 5 Stars of Linked Open Data. In: Inkdroid. 4 juni. http://inkdroid.org/journal/2010/06/04/the-5-stars-of-open-linked-data/ (geraadpleegd op 21 augustus 2014)

TOWNSEND, A., 2013. Smart Cities. New York: Norton & Company.

UNFPA, 2007. Linking Population, Poverty and Development. UNFPA Report.

UN HABITAT, 2010. State of the World’s Cities 2010/2011. UN HABITAT Report.

WALRAVENS, N., 2012. Mobile Business and the Smart City. In: Journal of Theoretical and Applied Electronic Commerce Research. Vol. 7, nr. 3, pp. 121‑135.

WALRAVENS, N. & BALLON, P., 2013. Platform Business Models for Smart Cities. In: IEEE Communications Magazine. Vo. 51, nr. 6, pp. 2‑9.

Haut de page

Table des illustrations

Titre Tabel 1. Overzicht van semi-gestructureerde interviews
URL http://journals.openedition.org/brussels/docannexe/image/1282/img-1.png
Fichier image/png, 523k
Titre Tabel 2. Overzicht van publiek ontwikkelde Brusselse apps
URL http://journals.openedition.org/brussels/docannexe/image/1282/img-2.png
Fichier image/png, 232k
Titre Tabel 3. Uitgebreide businessmodel matrix, met publieke parameters
Crédits Bron: Walravens & Ballon, 2013
URL http://journals.openedition.org/brussels/docannexe/image/1282/img-3.png
Fichier image/png, 1,1M
Haut de page

Pour citer cet article

Référence électronique

Nils Walravens, « Moet hier een app voor zijn? Remmende en stuwende factoren om van Brussel een “slimme” stad te maken »Brussels Studies [En ligne], Collection générale, n° 88, mis en ligne le 15 juin 2015, consulté le 29 mars 2024. URL : http://journals.openedition.org/brussels/1282 ; DOI : https://doi.org/10.4000/brussels.1282

Haut de page

Auteur

Nils Walravens

Nils Walravens werkt sinds 2007 als onderzoeker bij iMinds-SMIT (Studies on Media, Information and Telecommunication) aan de Vrije Universiteit Brussel. In de snel veranderende markt voor mobiele telecommunicatie heeft hij expertise verworven op het gebied van mobiele diensten, slimme steden en platform businessmodellen. Onlangs heeft hij een Prospective Research for Brussels project afgesloten, gefinancierd door Innoviris en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, waarbij hij de rol van steden en overheidsinstanties in de huidige en toekomstige mobiele diensten businessmodellen onderzocht.

Haut de page

Droits d’auteur

CC-BY-4.0

Le texte seul est utilisable sous licence CC BY 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.

Haut de page
Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search