1Over de bedrijfswagens worden heftige politieke en maatschappelijke debatten gevoerd. De terbeschikkingstelling van bedrijfswagens verschilt sterk van bedrijf tot bedrijf. Deze fact sheet verstrekt niet alleen een definitie van wat beschouwd wordt als een bedrijf dat bedrijfswagens ter beschikking stelt, maar onderstreept tevens de verschillen tussen de profielen van die bedrijven, met als bedoeling het debat te nuanceren en bij te dragen tot een reflectie over een gericht mobiliteitsbeleid.
- 1 In 2004 heeft het BHG het wettelijk kader ingevoerd dat bepaalde bedrijven (aanvankelijk alle vesti (...)
- 2 De gegevens over de bedrijfswagens zullen evenwel worden opgenomen in de federale diagnoses vanaf 2 (...)
2Gegevens over bedrijfswagens op bedrijfsniveau zijn zeldzaam in België. Afgezien van de onderzoeken die zijn uitgevoerd op initiatief van het team van Belspo voor het PROMOCO‑project in 2007 en 2008 [Cornelis et al, 2009], bevatten enkel de bedrijfsvervoerplannen (BVP’s) van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) gegevens over het bedrijfsvoertuigenpark (en in het bijzonder over de bedrijfswagens), de bedrijfskenmerken (lokalisatie, bedrijfstak, grootte, arbeidsorganisatie enz.) en over de verplaatsingspraktijken van de werknemers. De laatste beschikbare BVP-steekproef werd tijdens het hele jaar 2014 verzameld door Leefmilieu Brussel1. De hiernavolgende analyse is daarop gebaseerd. Op federaal niveau bevat de federale diagnose van het woon‑werkverkeer soortgelijke informatie over het hele Belgische grondgebied, maar tot nu toe werden nog geen gegevens over de bedrijfswagens ingewonnen2.
3Niet alleen heeft de steekproef van de BVP’s enkel betrekking op de bedrijfsvestigingen in het BHG, maar ze bestaat enkel uit bedrijven met meer dan 100 werknemers en dan enkel hun vestigingen met meer dan 100 werknemers. Dat leidt ertoe dat zowel de arbeiders als de zelfstandigen ondervertegenwoordigd zijn. Bovendien worden enkel de werknemers meegeteld die minstens de helft van hun arbeidstijd op de vestiging in kwestie doorbrengen, waardoor bepaalde bedrijfstakken (bouw, schoonmaak enz.) minder gewicht in de schaal leggen.
- 3 Sommige bedrijven hebben gewoonweg niet geantwoord en sommige antwoorden waren niet bruikbaar, omda (...)
4In 2014 waren de werknemers van de bedrijven die onderworpen waren aan de verplichting om een BVP op te stellen, goed voor 43 % van de werknemers in het BHG. De bruikbare steekproef bevatte 497 vestigingen voor iets meer dan 263 000 werknemers, zijnde 38 % van de werknemers in het BHG [Leefmilieu Brussel, 2016]3.
5In de BVP-steekproef 2014 worden iets meer dan 30 000 bedrijfswagens geteld, d.i. 11,5 voertuigen per 100 werknemers of 19,2 voertuigen per 100 werknemers, indien men enkel rekening houdt met de bedrijven die minstens één bedrijfswagen ter beschikking van hun werknemers stellen. Die gemiddelde waarden mogen echter niet verhullen dat er grote verschillen in de steekproef zijn, aangezien 42,3 % van de vestigingen (39,4 % van de werknemers) geen bedrijfswagen ter beschikking van de werknemers stelt, terwijl in het andere uiterste slechts 3 % van de vestigingen minstens 75 bedrijfswagens per 100 werknemers aanbiedt.
6Bij de keuze van de te analyseren substeekproef van bedrijven die bedrijfswagens gebruiken, leek het ons belangrijk om de bedrijven uit te sluiten waarvan het aantal bedrijfswagens per werknemer zeer laag is en waar het gebruik van bedrijfswagens niet kan worden beschouwd als een structurerende praktijk van de mobiliteit van de werknemers op bedrijfsniveau. We stellen voor om de drempel vast te stellen op de bedrijven die minstens 10 bedrijfswagens per 100 werknemers tellen.
7De substeekproef die daaruit resulteert, omvat 148 vestigingen (29,8 % van de totale steekproef en 51,6 % van de bedrijven met minstens één bedrijfswagen), 74 734 werknemers (28,4 % van de totale steekproef en 46,8 % van de werknemers in de bedrijven met minstens één bedrijfswagen) en 27 756 bedrijfswagens, zijnde 90,5 % van het totale aantal bedrijfswagens in de steekproef. Met die drempel wordt een grote diversiteit in de gebruiksintensiteit van de bedrijfswagens behouden, maar worden de bedrijven uitgesloten die er slechts marginaal gebruik van maken. Terloops volgt daaruit voort dat nagenoeg alle vestigingen van de overheidssector niet meer tot onze steekproef behoren.
Tabel 1. Bedrijfsvestigingen, werknemers en bedrijfswagens volgens het aantal bedrijfswagens per 100 werknemers in de BVP-steekproef 2014
8Naast het aantal bedrijfswagens per 100 werknemers hebben we diverse variabelen geïntegreerd die elk van de vestigingen kenmerken om een multidimensionaal profiel van de bedrijven te kunnen opmaken. Die variabelen hangen samen met de specifieke kenmerken van elk bedrijf (bedrijfstak, bedrijfsgrootte), met de ruimtelijke eigenschappen van elke vestiging (locatie, bereikbaarheid met het openbaar vervoer) en van hun werknemers (woon-werkafstanden, woonplaatsen) en met hun dagelijkse verplaatsingspraktijken (vervoersmodus op het woon-werktraject).
- 4 We hebben de vestigingen gegroepeerd volgens een stijgende classificatie met Wards methode op basis (...)
9Dankzij een stijgende classificatie volgens Wards methode, hebben we de steekproef verdeeld in drie bedrijfsprofielen die zo opgesteld zijn dat ze vestigingen groeperen die de meest gelijklopende kenmerken delen ten opzichte van de verschillende variabelen die in de vorige alinea werden besproken4.
Tabel 2. Vestigingen, werknemers en bedrijfswagens in elk bedrijfsprofiel en voor de bedrijven die bedrijfswagens niet gebruiken
10Het eerste bedrijfsprofiel omvat 72 vestigingen en bijna 25 000 werknemers die over een totaal van 13 427 bedrijfswagens beschikken, zijnde 54,2 bedrijfswagens per 100 werknemers. Deze hoge waarde, die duidelijk oververtegenwoordigd is ten opzichte van het gemiddelde, het aanzienlijke aantal parkeerplaatsen per 100 werknemers (71,0) en het grote aandeel van de wagen onder de vervoersmodi van de werknemers (79,1 % onder hen komt met de wagen, zonder carpooling mee te tellen) schetsen een bedrijfsprofiel dat in zeer grote mate gebruikmaakt van de wagen in het algemeen en van de bedrijfswagen in het bijzonder.
- 5 De voor deze analyse gebruikte definitie van de ruimtelijke indeling wordt voorgesteld in het artik (...)
- 6 De in deze analyse gehanteerde bereikbaarheidsindicator is gebaseerd op twee bereikbaarheidsindicat (...)
11De gemiddelde afstand tussen de woon- en arbeidsplaats van de werknemers (23,3 km) lijkt kleiner dan die van de volledige steekproef, omdat hun woonplaatsen lichtjes oververtegenwoordigd zijn in het BHG en de eerste rand5 en de werknemers de vestigingen in het algemeen slecht kunnen bereiken met het openbaar vervoer (OV)6 (slechts voor 81,6 % van de werknemers en voor geen enkele werknemer uitstekend). Dat aspect draagt er natuurlijk toe bij dat het mobiliteitsprofiel van de bedrijven gericht is op de wagen. Het wekt dan ook geen verbazing dat de meeste bedrijfswagens van dat type worden gevonden in de tweede kroon met een zeer grote concentratie in het noordoostelijk gedeelte, wat te maken heeft met de ligging van verschillende bedrijfsparken dicht bij de nationale luchthaven.
12De overgrote meerderheid van de bedrijven van het eerste profiel behoort tot de sector van de dienstenbedrijven (62,5 %) en zijn kleiner dan gemiddeld (344 werknemers per vestiging en minder dan 10 % van de werknemers in vestigingen met meer dan 2 000 werknemers).
13Het tweede profiel, voornamelijk de banken en verzekeringsmaatschappijen (64,5 % van de werknemers), heeft betrekking op ongeveer 40 000 werknemers in 41 vestigingen en omvat, in tegenstelling tot het vorige profiel, zeer grote bedrijven (66,1 % van de werknemers werkt in eenheden met meer dan 2 000 werknemers) die zeer centraal in het BHG liggen. Dat komt tot uiting in een zeer goede bereikbaarheid met het openbaar vervoer (voor 58,2 % van de werknemers is de bereikbaarheid van de vestigingen uitstekend) voor werknemers die doorgaans ver van hun arbeidsplaats wonen (gemiddeld 32,4 km) in gebieden die in de tweede rand of in de rest van België liggen (65,9 % van de werknemers).
14In die omstandigheden wordt de trein meer gebruikt dan de andere vervoersmiddelen (49,4 % van de werknemers), ook al blijft het aandeel van de auto substantieel (32,2 %). Dit mobiliteitsprofiel wordt minder bepaald door het gebruik van de wagen. Dat wordt bevestigd door het aantal bedrijfswagens per 100 werknemers (28,5) en het kleiner aantal parkeerplaatsen per 100 werknemers (30,9) ten opzichte van het gemiddelde.
15Het derde profiel, dat een aantal vestigingen (35) en werknemers (10 414) omvat dat duidelijk lager is dan de eerste twee types, groepeert kleinere eenheden (gemiddeld 298 werknemers per vestiging en geen enkele vestiging met meer dan 2 000 werknemers) die gekenmerkt worden door het feit dat de werknemers hoofdzakelijk lokaal gerekruteerd worden (38,2 % van de werknemers woont in het BHG) en door een vrij goede bereikbaarheid van de arbeidsplaats met het openbaar vervoer (voor minstens 51,7 % van de werknemers is de vestiging goed bereikbaar met het openbaar vervoer). Het profiel per bedrijfstak leunt aan bij het gemiddelde van de bedrijven die bedrijfswagens ter beschikking stellen en de bedrijfstakken die weinig vertegenwoordigd zijn in de eerste twee types, namelijk de media (6,7 % van de werknemers), de rest van de non-profitsector (6,7 % van de werknemers) en de industrie (4,7 % van de werknemers) zijn er oververtegenwoordigd.
16Dit laatste bedrijfsprofiel omvat een beperkt aantal bedrijfswagens en parkeerplaatsen per werknemer (respectievelijk 29,3 en 35,0 per 100 werknemers) en een niet te verwaarlozen, maar ietwat ondervertegenwoordigd gebruik van de auto voor het woon‑werktraject (38,0 % van de werknemers). Hoewel het derde type wegens die kenmerken duidelijk lijkt op het tweede type, verschilt het door het gebruik van de MIVB (25,5 % van de werknemers), wat een logische verklaring heeft, aangezien er gemiddeld meer Brusselaars worden aangeworven.
17De bedrijven die geen bedrijfswagens ter beschikking stellen, hebben een profiel dat aanleunt bij het derde type wegens een uitgesproken lokale rekrutering (37,6 % van de werknemers woont in het BHG) en een intensiever gebruik van het openbaar vervoer (58,3 % van de werknemers neemt de trein of verplaatst zich met de MIVB, De Lijn of TEC). Deze bedrijven onderscheiden zich echter duidelijk van de bedrijven met bedrijfswagens in het algemeen (en van de bedrijven van type 3 in het bijzonder) doordat het hoofdzakelijk gaat om overheden (56,6 %), de gezondheidssector (15,6 %) en het onderwijs (6,6 %). Het grote aantal administraties van de federale overheid en de deelgebieden onder de bedrijven zonder bedrijfswagens verklaart dat ze zeer goed bereikbaar zijn met het openbaar vervoer (de bereikbaarheid met het openbaar vervoer van de vestigingen is uitstekend voor 43,1 % van de werknemers) en een hoge gemiddelde bedrijfsgrootte hebben (gemiddeld 545 werknemers per vestiging).
18Het onderzoek in het kader van deze factsheet verduidelijkt dat de intensiteit van het gebruik van bedrijfswagens gecorreleerd is aan andere factoren die bijdragen tot de verschillende bedrijfsprofielen. De terbeschikkingstelling van bedrijfswagens draagt met de omvang van parkeerplaatsen en een slechte bereikbaarheid met het openbaar vervoer bij tot mobiliteitsprofielen op bedrijfsniveau die in het algemeen gericht zijn op het gebruik van de auto voor de woon-werkverplaatsingen.
Figuur 1. Waarden en specifieke kenmerken van de beschrijvende variabelen van het profiel van bedrijven die bedrijfswagens gebruiken en voor alle bedrijven die bedrijfswagens niet gebruiken
Figuur 2. Bedrijfswagens in de wijk van de arbeidsplaats volgens het profiel van bedrijven die bedrijfswagens gebruiken en voor alle bedrijven die bedrijfswagens niet gebruiken